Zo gaat Nederland om met knelpunten in de energietransitie

Langetermijndoel voor ogen

Om de klimaatdoelen te behalen, is het essentieel terug te redeneren vanuit de toekomst, vindt Tycho. ‘We kijken wat in 2050 nodig is. Wat moeten we vandaag doen om dat te bereiken? Als je het einddoel niet voor ogen houdt, ga je achter de feiten aanlopen. Kunnen ontwikkelingen in het systeem en beleidsinstrumenten elkaar belemmeren. En is de kans groot dat belangen gaan botsen. Hierdoor vertraagt de energietransitie.'

Prangende kwesties

Om dat te voorkomen, brengen Tycho en zijn collega’s toekomstige knelpunten in de energietransitie in beeld. Het zijn er veel. Hij illustreert dit met een aantal prangende kwesties: ‘Hoe kunnen  we energiecentrales open houden voor die zeldzame momenten zonder wind of zon, terwijl dat economisch niet rendabel is? En als veel huishoudens zijn aangesloten op een warmtenet (dat is stadsverwarming) is dat goed voor het energiesysteem van de toekomst, omdat het op maatschappelijk niveau kosten bespaart. Tegelijkertijd zijn er voor individuele huishoudens vaak goedkopere alternatieven, zoals de warmtepomp. Hoe verenigen we maatschappelijke en individuele belangen? Nog een dilemma: is groengas voor de lange termijn een geschikte oplossing voor verwarming van woningen in oude binnensteden, als mogelijk de industrie of mobiliteit er ook op grote schaal gebruik van wil gaan maken – iets wat de prijs kan opdrijven?’

Nationaal Plan Energiesysteem

De overheid ontwikkelt een langetermijnstrategie om te voorkomen dat dit soort knelpunten de energietransitie belemmeren. Het Nationaal Plan Energie (NPE) is daarvan het eerste resultaat. Het is ontwikkeld onder leiding van EZK en schetst een toekomstbeeld voor het energiesysteem in 2050. Alle sectoren en daarmee de verantwoordelijke departementen hebben belang bij de vormgeving van het toekomstige energiesysteem, omdat ze allemaal onderdeel uitmaken van dat systeem. ‘Tussen de verschillende departementen waren uiteraard perspectiefverschillen, maar uiteindelijk kom je steeds meer tot een gedeeld beeld door met elkaar in gesprek te gaan en je goed te verplaatsen in elkaars uitdagingen en dilemma’s.  Soms ontstaan er ook mooie synergieën. Zo is de recente tendens in de mobiliteitssector naar elektrificatie niet alleen een autonome marktontwikkeling, maar ook een wenselijke verduurzamingsroute vanuit systeemperspectief. Dit heeft ervoor gezorgd dat we elektrificatie als dominante route voor de binnenlandse mobiliteit stevig in het NPE hebben kunnen neerzetten.’

‘De energietransitie is geen rechte weg naar een vast einddoel, maar een kronkelig pad vol hobbels en kuilen naar een bestemming waar we nog nooit zijn geweest’

Kip-ei-kwesties

Het NPE is niet in beton gegoten. Het zal de komende jaren veranderen, bijvoorbeeld vanwege technologische, politieke en economische ontwikkelingen. ‘Wij blijven dus beleid aanpassen én nieuw beleid maken. Van stimuleringsregelingen tot nieuwe normen tot investeringen. De transitie is geen rechte weg naar een vast einddoel, maar een kronkelig pad vol hobbels en kuilen naar een bestemming waar we nog nooit zijn geweest. Spannend? Dat is het zeker. Kijk alleen al naar de opbouw van een markt voor groene waterstof. We verwachten dat een deel van de zware industrie in de toekomst op groene waterstof zal draaien. De vraag naar groene waterstof is echter niet gegarandeerd. Bedrijven aarzelen om hun fabrieksprocessen aan te passen, mede omdat het onzeker is of en wanneer er straks een leiding is voor waterstoftoevoer en hoeveel die waterstof zal kosten. Om dit soort kip-ei-kwesties te doorbreken, zetten we als overheid de eerste stap.’

‘Als consultant was ik eerder steeds kort betrokken bij dossiers rondom de energietransitie. Ik vond destijds de maatregelen te weinig gericht op het einddoel van 2050. Ik ben blij dat ik nu niet langer vanaf de zijlijn sta te roepen, maar mijn verantwoordelijkheid kan nemen. Ik kan nu actief bijdragen aan een meer samenhangende strategie en beleid voor de energietransitie.’

Met kleine stapjes bijsturen werkt niet

Collega Dirk van Hoorn (links op de foto), coördinerend beleidsadviseur: ‘We zijn gewend uit te gaan van een stabiele economie, die we hooguit met kleine stapjes bijsturen. Dat werkt niet bij het opzetten van nieuwe markten, zoals die voor waterstof, waar vraag en aanbod nog volledig ontwikkeld moeten worden. Hierdoor zijn de risico’s groot. Dit schrikt marktpartijen af om te investeren. Dan redden we het niet met minimale overheidsbemoeienis en het overlaten van deze stap aan de markt.’