Ruim 30% van de CO2-uitstoot in Nederland is afkomstig van de industrie. Het kabinet wil daarom de sector verduurzamen. Hoe kijkt Karlo van Dam, directeur van de Directie Verduurzaming Industrie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), tegen deze complexe opgave aan? En wat is nodig voor een groen, gezond en economisch sterk Nederland?
Op weg naar een duurzame industrie in Nederland
Klimaatdoelen voor de industrie
Om de opwarming van de aarde te beperken, moet de industrie in 2050 circulair zijn en vrijwel geen broeikasgassen meer uitstoten. Als tussendoel is bepaald dat in 2030 de CO2-uitstoot met 55 procent is afgenomen, en voor de industrie is dit doel zelfs hoger dan 60 procent. Ongeveer de helft van de beoogde CO2-reductie tussen 1990 en 2030 is bereikt, de andere helft moet nog worden gerealiseerd. Dat betekent dat de tijd dringt.
Nationaal Programma Verduurzaming Industrie
Om de benodigde meters te maken, heeft het kabinet een Nationaal Programma Verduurzaming Industrie opgericht, gefaciliteerd door de Directie Verduurzaming Industrie van EZK. ‘Het is een geweldige uitdaging om met deze nieuwe directie de verduurzaming van de industrie vorm te mogen geven’, aldus Karlo. ‘Om aan de ene kant duidelijke kaders te stellen richting de industrie en ze te ondersteunen waar dat nodig is, zodat ze aan de slag gaan. En om er aan de andere kant voor te zorgen dat Den Haag oog houdt voor het perspectief van de bedrijven en voor het economische belang van een sterke basisindustrie.’
Op naar 5 toekomstbestendige clusters
De focus ligt in eerste instantie op de 5 grote industrieclusters die Nederland telt: Noord-Nederland, Noordzeekanaalgebied, Rotterdam-Moerdijk, Zeeland/West-Brabant en Chemelot. ‘We willen zo snel mogelijk grote stappen zetten met de industrieën die het meest uitstoten’, vertelt Karlo. ‘Dat is vanuit klimaatoogpunt het meest logisch: door deze clusters toekomstbestendig te maken en hier een groene industrie aan te leggen, boeken we de meeste winst.’
Ook het bredere bedrijfsleven doet mee
Daarnaast werkt een eigen team binnen Karlo’s directie aan de verduurzaming van het bredere bedrijfsleven, met speciale aandacht voor de kleinere fabrieken buiten deze 5 geografische clusters, het zogenoemde ‘cluster 6’.
Verduurzaming stimuleren
De Rijksoverheid heeft een aantal instrumenten om de verduurzaming van de industriële bedrijven een impuls te geven. ‘Ten eerste kunnen we regels en normen stellen. Een voorbeeld hiervan is een nieuwe norm die dit jaar is bepaald, namelijk dat bedrijven die plastic produceren, in 2030 minimaal 25% van hun grondstoffen uit gerecycled plastic moeten halen. Dit stimuleert de groei van nieuwe markten. Denk aan de oprichting van bedrijven die op grotere schaal plastic inzamelen. Daarnaast gebruiken we prijsmechanismen, zoals een CO2-heffing, waardoor industriële bedrijven betalen voor hun CO2-uitstoot als ze niet snel genoeg tot reductie komen. Tot slot kunnen we door middel van subsidies verduurzaming aantrekkelijker maken.’
Wicked problem
Hoewel de klimaatdoelen vaststaan en de industrie de druk voelt om te verduurzamen, is de route er naartoe nog lang niet uitgekristalliseerd. En die route is ook nog eens bezaaid met technische, economische, en juridische uitdagingen. Je kunt het gerust een ‘wicked problem’ noemen: een complex vraagstuk dat steeds verandert en waarvoor geen simpele oplossingen bestaan. Met stakeholders die uiteenlopende belangen hebben. Zijn de instrumenten die de Rijksoverheid ter beschikking heeft voldoende? Kan zij de randvoorwaarden creëren waarmee bedrijven de omslag kunnen maken? ‘We staan inderdaad voor de nodige dilemma’s’, erkent Karlo. ‘Het is behoorlijk complex, omdat de randvoorwaarden waaronder verduurzaming plaats kunnen vinden niet vanzelfsprekend zijn. Denk aan voldoende tijdige groene energie of fysieke ruimte. Ook zijn besluitvormingsprocessen in Den Haag en bij bedrijven erg verschillend’.
Niet de grens over jagen
Hij schetst enkele voorbeelden van valkuilen. ‘Het credo is: liever groen hier, dan grijs elders. Dat betekent dat we ervoor willen zorgen dat bedrijven hier in Nederland hun verantwoordelijkheid nemen. We willen ze niet de grens over jagen om elders – waar de klimaatambities minder groot zijn – ‘grijs’ te blijven produceren. Daar schiet het klimaat niks mee op’, benadrukt Karlo. Daarnaast is dat funest voor de Nederlandse economie en werkgelegenheid. ‘Dus hoe vind je hierin de balans, omdat je als Nederland ook voorop wilt blijven lopen en ambitieuze doelen wilt stellen?’
Capaciteit elektriciteitsnet
Een dilemma van geheel andere orde is het overbelaste elektriciteitsnet in Nederland. Karlo: ‘We prikkelen bedrijven door belasting op gas te verhogen en die op elektriciteit te verlagen. Maar als een bedrijf vervolgens van het gas af wil, kan het te horen krijgen dat de capaciteit van het net onvoldoende is en je als bedrijf dus niet kan omschakelen. Een groot probleem, dat niet alleen bij de netbeheerders ligt, maar ook bij ons als overheid.’
Groene waterstof
Of neem de groeiende interesse voor groene waterstof. Veel bedrijven overwegen om hun productieprocessen daarop te laten draaien. Groene waterstof wordt in tegenstelling tot grijze waterstof zonder CO2-uitstoot gemaakt, en is daarom gunstig voor het klimaat. De productie ervan staat echter nog in de kinderschoenen, hoewel er hard aan wordt gewerkt. Karlo: ‘Het is aan de overheid om die markt op gang te brengen. Pas als dat het geval is, is het voor bedrijven mogelijk om echt over te stappen. Dat is helaas de komende jaren nog maar heel beperkt mogelijk’.
Nieuwe industrieën
Toch zijn er ook lichtpuntjes. Karlo ziet bijvoorbeeld veel kansen voor nieuwe industrieën in Nederland. Van bedrijven die biobrandstoffen maken tot ondernemingen die zich storten op het bouwen van de waterstofeconomie door bijvoorbeeld de productie van elektrolizers. ‘Aan ons de taak om ervoor te zorgen dat Nederland hierin een vooraanstaande positie inneemt’, zegt hij. ‘Dat is niet alleen goed voor de toekomst van de aarde, maar ook voor het nationale verdienvermogen van de toekomst.'
Collega’s gezocht
Kortom: er zijn binnen de Directie Verduurzaming Industrie bergen werk te verzetten. ‘Er werken hier nu ongeveer 70 mensen, en we groeien naar 100. Een deel van de collega’s is vooral bezig met gesprekken voeren met bedrijven. Maatwerkafspraken maken en kijken hoe duurzaamheidsprojecten verlopen. Met een focus op oplossingen verzinnen binnen de industriële clusters als er vertragingen zijn. Of om te versnellen waar mogelijk. Het andere deel houdt zich meer bezig met het maken van beleid. Om richting te geven, obstakels aan te pakken en te structureren en reguleren, of met meer focus op de langetermijnstrategie. Er zijn veel rollen en functies. Kijk of er een vacature is die bij je past.’